OTİZM SPEKTRUM BOZUKLUĞU NEDİR?

      Otizm spektrum bozukluğu, doğuştan gelen ve belirtileri yaşamın ilk üç yılında kendini gösteren bir gelişimsel yetersizlik ve nörolojik bozukluktur. Dünyanın pek çok yerinde olduğu gibi Türkiye'de de kaç çocuktan birinin otizm spektrum bozukluğundan etkilendiği bilinmemektedir. Ancak, son yıllarda gelişmiş ülkelerde yürütülen kapsamlı yaygınlık çalışmaları, 68 çocuktan birini (her 54 erkek çocuktan birini ve 252 kız çocuğundan birini) etkilediği kabul edilmektedir. OSB'nin erkek çocuklarındaki yaygınlığı kız çocuklarına göre beş kat daha fazladır. Bu orana göre otizm spektrum bozukluğu çocuklarda rastlanan en yaygın nörolojik bozukluktur. Otizm spektrum bozukluğunun genetik temelleri olduğu yönünde güçlü bulgular vardır; ancak sorumlu olan gen mekanizma henüz anlaşılamamıştır. Ayrıca, genetiğin yanı sıra bazı çevresel tetikleyicilerden de kuşkulanılmaktadır.

     Amerikan Psikiyatri Birliği, Ruhsal Bozuklukların Tanısal ve Sayımsal El Kitabı Beşinci Basımı'nda (DSM-5) otizm spektrum bozukluğu olan tüm bireylerin iki temel alanda yetersizlik gösterdiği görülmektedir: (a) sosyal iletişim ve sosyal etkileşimde yetersizlik, (b) tekrarlanan/takıntılı davranışlar ve sınırlı ilgiler ve etkinlikler.

       OSB'li birçok çocukta huysuzlanma, kendisine ya da çevresine yönelik saldırgan davranışlara, beslenme ve uyku sorunlarına sıklıkla rastlanır. Uygun özel eğitim ve terapi hizmetleri sağlanamadığında, belirtilen yetersizlikler ve davranış sorunları giderek ağırlaşır. Gerekli hizmetler sağlandığında ise çocukların pek çoğu topluma kazandırılabilir. 

A. Sosyal İletişim ve Sosyal Etkileşim:

     • Göz kontağı kuramama, vücut dilini anlamama ve kullanamama, parmakla işaret ederek gösterme gibi jestleri anlama ve kullanmada yetersizlik, yüz ifadelerinde ve sözel olmayan iletişimlerinde sınırlılık gibi sosyal etkileşim kurma amacıyla kullanılan sözel olmayan iletişim davranışlarında yetersizlik

     • Karşılıklı konuşma başlatma ve sürdürmede yetersizlik, ilgileri ve duyguları paylaşmada sınırlılık, sosyal iletişim başlatma ya da sosyal etkileşime tepkide bulunmada yetersizlik gibi karşılıklı sosyal-duygusal tepkilerde yetersizlik

     • Sosyal bağlamlara uygun davranamama, hayali oyun oynayamama, arkadaş edinememe ve akranlarına karşı ilgisizlik gibi ilişki kurma, sürdürme ve ilişkiyi anlamada yetersizlik

B. Tekrarlanan/Takıntılı Davranışlar ve Sınırlı İlgiler ya da Etkinlikler

     • Tekrarlanan ya da takıntılı motor davranışlar, nesne kullanma ya da konuşma

     • Aynılık üzerinde ısrar etme, rutinlere aşırı bağlılık

     • Yoğunluğu açısında anormal denilebilecek derecede takıntılı ve sabit ilgilere sahip olma

     • Belli ses, doku ya da koku gibi duyusal uyaranlara karşı aşırı tepkili olma ya da tepkisiz kalma.

Otizmli çocuklarda erken çocukluk döneminde iletişim, sosyal etkileşim ve davranış alanlarında gecikmeler görülmektedir. Ülkemizde son yıllarda geliştirilen ölçekler bu durumun 12 aylıktan itibaren belirlenmesini sağlamaktadır. Erkenden bu durumun belirlenmesi ile birlikte doğru ve yoğun eğitim alan çocuklarda olumlu yönde değişikliklerin olduğunu rapor eden bilimsel çalışmalar bulunmaktadır.

Otizmde Dikkat Edilmesi Gereken Gelişimsel Adımlar

     • (1-2 ay) Bir kişinin yüzüne bakma ve kişileri gördüğünde yüzünde gülümseme oluşmuyorsa (sosyal gülümseme),

     • (4-5 ay) Karşısındaki kişinin iletişim başlatmasına karşılık bebeğiniz bu iletişimi göz ile takip etmiyorsa ve izlemiyorsa,

     • (6-10 ay) Hece tekrarları «ba-ba», «de-de» «ma-ma» gibi sesler çıkartmıyorsa

     • (8-10 ay) Bakımı ile ilgilenen kişileri ayırt etmiyorsa,

     • (9-12 ay) İki kişi bir nesne arasında kurulan dikkat (ortak dikkat) gelişmemişse, başkalarının niyetlerini izlemiyor ve kendisi ile ilgilenildiğinde sizinle sık sık göz kontağı kurmuyorsa,

     • (18-24 ay) Nesneleri göstermek için işaret etmiyorsa, adına tepki vermiyorsa, bebeğini doyuruyormuş gibi yapma, gibi sembolik oyunlar oynamıyorsa, karşısındaki kişilerin hareketlerini taklit etme ve tek sözcükler söylemiyorsa (elma, göz, abla vb.),

Gelişimsel adımlara ek olarak;

     • Akranlarının oynadığı oyunlara ilgi göstermiyorsa ve katılmıyorsa,

     • Söylenenleri aradan vakit geçtikten sora söylüyor ve anlaşılmayan sesleri sürekli ve garip biçimde tekrar ediyorsa,

     • Sallanmak, çırpınmak gibi garip hareketleri varsa,

     • Kendi istediği zaman iletişime giriyor ve talepte bulunuyorsa,

     • Bazı eşyaları döndürmek, sıraya dizmek gibi sıra dışı hareketler yapıyorsa,

     • Günlük yaşamındaki düzen ve rutin değişikliklerine aşırı tepki veriyorsa,

Kimden destek alacağım?

     Erken tanının önemini göz önünde bulundurarak vakit kaybetmeden bir çocuk nöroloğu ya da çocuk psikiyatrisi bulunan hastaneye başvurmanız ve çocuğunuzun otizm spektrum bozukluğu açısından değerlendirilmesini isteyiniz. Bir çocuğa otizm spektrum bozukluğu tanısı konulabilmesi için yukarıda sıralanan belirtilerin tümünü göstermesi gerekmez. Hemen hemen herkes bu belirtilerden bazılarını, en azından belli durumlarda gösterebilir. Ayrıca, belirtiler erken gelişim dönemlerinde görülür. Ancak, üç yaştan önce görülme noktasında esneklik getirilmiştir. Buna göre yaşamın ilerleyen zamanlarında da bireylerde otizm spektrum bozukluğu görülebilmektedir. Belirtiler sosyal, mesleki ve diğer alanlarda bireyin anlamlı ölçüde yetersizlik göstermesine yol açar. Bu farklılıklar zihinsel yetersizlik ya da genel bir gelişimsel gecikme ile açıklanamadığında otizm spektrum bozukluğu ile açıklanabilir. Bazı bireylerde zihinsel yetersizlik ve otizm spektrum bozukluğu birlikte görülebilmektedir. Tanı koymak, hangi belirtilerin, hangi ortamlarda ve hangi yoğunlukta olduğunun belirlenmesiyle yürütülen çok karmaşık bir süreçtir. Bireylerin otizm spektrum bozukluğundan etkilenme düzeyi gereksinim duydukları destek düzeyi ile ilgili olarak tanımlanmaktadır. Bu nedenle, tanıyı yalnızca bu konunun uzmanları olan çocuk ve ergen ruh sağlığı uzmanları (psikiyatrları) ile çocuk nörologları koyabilir.

Kaynak: https://www.tohumotizm.org.tr